سهیل سنایی: گذر «کمر زرین» در یکی از کهن‌ترین مناطق شهر اصفهان و در نزدیکی مسجد جامع عتیق قرار دارد. این گذر قدیمی که در قلب بافت تاریخی شهر اصفهان قرار دارد و شواهد مهمی از زیست دوره‌های تاریخی مختلف در آن کشف شده، مدتی است در کانون خبرهای حوزه باستان شناسی قرار گرفته است.  

ماجرا از زمانی آغاز شد که عملیات گودبرداری با لودر برای احداث گذر کمرزرین به تخریب لایه‌های باستانی و مشهود شدن شواهدی از دو سازه معماری منجر و به این ترتیب این کار، متوقف و عملیات باستان‌شناسی شهری با توافق بین پژوهشگاه میراث فرهنگی، سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان و دانشگاه هنر آغاز شد.

گذر کمر زرین یکی از پروژه‌های شهری بود که شهرداری در آن قصد داشت با پایین آوردن سطح گذر به طبقه های اول پاساژ کمر زرین دسترسی ایجاد کند و از سوی دیگر دسترسی سواره به پارکینگ تسهیل شود اما با شروع خاکبرداری‌ها با شواهد تاریخی مواجه شد.

یافته‌های باستان‌شناسی در گذر کمر زرین از پیش از اسلام تا دوره قاجار قابل ردیابی است و تاکنون یک سازه آبی منقوش متعلق به دوران پیش از حمله مغول به اصفهان، یک کوره سُفال،یک سازه معماری متعلق به دوران متاخر اسلامی و دیواره‌های سنگی و کف‌های آجر فرش احتمالا سلجوقی کشف شده و بررسی در باره قدمت هر کدام از این آثار همچنان در حال بررسی است.

رد نشانه هایی از پیش از اسلام تا قاجار

در جدید ترین واکنش به کشفیات در این محدوده، خبرگزرای «ایرنا» از قول علی شجاعی، سرپرست هیات کاوش در گذر کمر زرین نوشته است: یافته‌های باستان‌شناسی در گذر کمر زرین از پیش از اسلام تا دوره قاجار قابل ردیابی است.

شجاعی با اشاره به باز شدن پنج ترانشه در عملیات باستان شناسی گذر کمر زرین اظهار داشت: در زیر رسوبات ترانشه اول، شواهدی از یک‌سری تن‌پوشه‌های منقوش به دست آمده که برای پیش بینی قدمت آن‌ به بررسی های بیشتر نیاز است اما احتمال می دهیم این آثار مربوط به دوران قبل از حمله مغول به اصفهان باشد.

وی افزود: این تن‌پوشه‌ها در خارج از ترانشه در هر ۲ سمت ادامه دارند و این پرسش مطرح است که اگر قرار بوده این سازه‌های آبی از زیر زمین عبور داده شوند، چرا تزیینات داشته اند که دلیل آن نیاز به بررسی‌ بیشتر دارد.

این باستان‌شناس ادامه داد: با توجه به تزییناتی که این تن‌پوشه‌ها دارند احتمالا این سازه‌های آبی عیان و قابل رویت بوده و از نظر زیبایی بصری هم قابل توجه بودند.

سرپرست هیات کاوش در گذرکمر زرین گفت: همچنین در یکی از ترانشه‌ها کوره ای به دست آمده که از نظر مطالعات تاریخی بسیار حائز اهمیت است. وی افزود: به نظر می رسد این کوره مخصوص پخت نوع خاصی از سفال بوده باشد اما در این رابطه هنوز تردید داریم.

شجاعی ادامه داد: قدمت این کوره را شاید بتوان مربوط به قرن هفتم دانست که نشان می دهد با یک محوطه صنعتی در بخشی از این گذر مواجه هستیم.

این عضو هیات علمی گروه باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان گفت: در یکی دیگر از ترانشه‌ها در گذر کمر زرین با یک سازه معماری مواجه هستیم که به نظر می‌رسد قدمت آن مربوط به دوران متاخر اسلامی باشد.

وی افزود: با توجه به کاروانسرای پهلوی در مجاورت این محوطه می توان گفت که این سازه کشف شده، قاجاری است. همچنین سالخوردگان محلی این منطقه سقاخانه ای را در ذهن دارند که ما به دنبال یک‌سری مستندات مکتوب در رابطه با آن هستیم تا به نتایج بهتری برسیم.

به گفته این باستان‌شناس در مسیر کاوش، دیواره‌های سنگی و کف‌های آجر فرش به دست آمده است که تاریخ‌گذاری آنها به بررسی و پژوهش‌های بیشتر نیاز دارد.

وی افزود: یکی از شاهدهای موجود این است که ابعاد یکی از کف فرش های به دست آمده در این گذر با ابعاد آجرهایی که در گنبدخانه مسجد جامع اصفهان وجود دارد، یکسان است و این را به ذهن متبادر می‌سازد که سازه‌های یاد شده مربوط به دوران سلجوقی باشد اما این موضوع به بررسی‌های بیشتر نیاز دارد.

آینده گذر «کمر زرین»

در همینح ال مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان گفت: کشفیات ناشی از عملیات باستان شناسی در گذرِ «کمر زرین» اصفهان سناریویی است که متناسب با آن در باره وضعیت این گذر تصمیم‌گیری خواهیم کرد.

محمدعلی ایزدخواستی اظهار داشت: در عملیات باستان شناسی گذرِ کمر زرین مقرر شد نوع ترانشه‌زنی به گونه‌ای باشد که فضای معماری و زیستی مدفون در زیر زمین آن کشف شود لذا راهبرد آینده این گذر به کشفیات باستان شناسی آن بستگی دارد.

وی گفت: آنچه تاکنون در عملیات باستان شناسی این مکان احصاء شده، یک فضای زیستی و شواهد معماری از ادوار مختلف تاریخی در اصفهان است.

وی افزود: تصمیم در باره اینکه این مکان به گذر عابر پیاده با حفظ شواهد تاریخی‌اش تبدیل شود و کارکرد موزه‌ پیدا کند یا اینکه راهبرد دیگری برای آن در نظر بگیریم، در گرو تکمیل ترانشه‌هاست.

ایزدخواستی تصریح کرد: متناسب با اهمیتی که کشفیات باستان‌شناسی گذرِ کمر زرین دارد، نوع معماری و پیوستگی آنها را می‌توان تبیین کرد که این گذر با چه گزینه‌ای اجرا و به شهرداری پیشنهاد شود.

وی تاکید کرد: قاعدتا باید به سمت حفظ شواهد تاریخی پیش برویم و روی کارکرد موزه‌ای این گذر بطور ویژه کار کنیم.

ایزدخواستی گفت: کد ارتفاعی گذر کمر زرین خیلی متغیر است و اتخاذ راهبرد آینده برای آن باید بر اساس ۲ مساله «وضعیت دسترسی» و دوم «حفظ شواهد تاریخی» استوار باشد.

وی افزود: بطور اصولی باید وضعیت خاصی برای این مکان ترسیم شود که هم دسترسی آن محدود نشود چراکه حیاتِش به تداوم عبور و حضور انسان وابسته است و دوم اینکه شواهد تاریخی کشف شده در عملیات باستان شناسی نیز حفظ شود.

وی افزود: همچنین در این گذر کد واحدی وجود ندارد و باستان‌شناسان هنوز به کف مطلق نرسیده‌اند به همین دلیل ممکن است نیاز به حفاظت پلکانی داشته باشیم.