دریا قدرتی پور: مثل یک فیلمنامه ترسناک و آخرالزمانی است که یک روز، نگین آذربایجان تبدیل به نمکزاری سفید و وهم آلود شود. 

9 سال پیش زمانی که نگرانی ها درباره خشک شدن دریاچه ارومیه به اوج رسید، ستاد احیای دریاچه ارومیه در دولت یازدهم تشکیل شد. این ستاد می خواست همه اشتباهاتی که در املای احیای ششمین دریاچه شور دنیا نوشته شده بود را خط بزند و به جایش دیکته ای بی غلط ارائه دهد. دولت وقت تصمیم داشت با انجام مقدماتی باعث نجات این دریاچه شود. به همین منظور با رفع و رجوع ساخت پل در وسط دریاچه و جلوگیری از سدسازی های بیشتر و توسعه کشاورزی تصمیم داشت کاری کند که دریاچه ارومیه دوباره به روزهای پر آبی اش بازگردد.

روزها گذشت تا حال دریاچه ارومیه کمی بهتر شود و همان روزها بود که دولت تثبیت وضعیت دریاچه ارومیه را یکی از افتخارات خود دانست و با صدای بلند فریاد زد که حال دریاچه بخاطر اقدامات ما خوب است.

اما برخلاف خوشحالی دولت که نمره 20 در احیای دریاچه ارومیه را به خودش داده بود، واکاوی آماری در آن زمان بیانگر آن بود که تراز مثبت دریاچه ارومیه بیش از آنکه به عملکرد ستاد احیای دریاچه ارومیه وابسته باشد بسته به میزان بارش ها در همان سال ها بوده است.

اگر نگاه مقطعی به شروع فعالیت ستاد در سال 1393 و همچنین شرایط آن در انتهای دولت دوازدهم در سال 1400 بیندازیم متوجه خواهیم شد، تراز این دریاچه طی این مدت 05/0درصد یعنی حدود 76 سانتیمتر رشد پیدا کرده است.

شاید افزایش تراز دریاچه در نگاه اول جزو عملکرد مطلوب ستاد احیای این دریاچه دسته‌بندی شود اما یک واکاوی آماری در ارتباط با دریاچه ارومیه از واقعیت نتایج فعالیت ستاد احیا پرده‌‎برداری می‌کند. نمودار تغییرات تراز طی 7 سال گذشته نشان می دهد که این تغییرات به 2 بازه زمانی بهبود شرایط و 3 بازه زمانی افت وضعیت موجود تقسیم‌بندی می‌شود.

بر این اساس پس از شروع به کار ستاد احیا در سال 1393 شاهد افت 10 سانتیمتری تراز رودخانه بودیم. پس از آن از سال 1394 تا سال 1395 تراز دریاچه 56 سانتیمتر رشد کرد. با وجود این، از سال 1395 تا سال 1397 روند افت سطح دریاچه ادامه پیدا کرد و شاهد کاهش تراز 82 سانتیمتری دریاچه بودیم.

پس از افت فاحش دو ساله، طی یکسال شاهد رشد قابل توجه تراز دریاچه به دلیل افزایش چشمگیر بارش‌ها به میزان 160 سانتی افزایش یافت. پس از افزایش سطح تراز در سال 1398، شاهد افت سه باره تراز دریاچه از ابتدای فعالیت ستاد احیای این دریاچه بودیم و برای بار سوم تراز دریاچه ارومیه 69 سانتیمتر افت کرد.

بر این مبنا به استناد شواهد آماری، ستاد احیای دریاچه ارومیه با فعالیت هشت ساله خود کمترین تأثیر را بر تغییرات تراز دریاچه ایفا کرده و عملاً عمده تغییرات وضعیت این دریاچه وابسته به میزان بارندگی بوده است.

تازه‌ترین آمارها حاکی است که وضعیت این دریاچه به نسبت سال پیش وخیم‌تر شده و تقریباً به همان شرایط پیش از آغاز طرح احیای آن بازگشته و هر لحظه ممکن است شاهد مرگ قریب الوقوعش باشیم.

محققان می گویند اگر وضعیت 20 سال اخیر دریاچه ارومیه را بررسی کنیم متوجه می شویم که شرایط این دریاچه بسیار منحصربه ‌فرد بوده به طوری که سهم عوامل انسانی در بروز خشک شدن آن بیشتر از کمبود بارش ها بوده است.

علی حاجی‌مرادی، کارشناس‌ارشد حوزه آب دانشگاه صنعتی‌شریف و مسئول واحد فنی ستاد احیای دریاچه ارومیه در این مورد می گوید: «مطالعاتی که توسط دو محقق ایرانی دانشگاه میامی روی دریاچه ارومیه انجام شد، حاکی از آن است که حتی در زمانی که میزان بارش آن 180میلیمتر (کمترین میزان بارندگی و خشکسالی) بوده است، این دریاچه خشک نشد و این نشان می‌دهد اتفاقاتی که در این حوضه در سال‌های اخیر رخ داد، ناشی از عوامل غیرطبیعی بوده است. سد سازی بی‌رویه، احداث بزرگراه بر روی دریاچه و استفاده بی‌رویه از منابع آب حوضه آبریز دریاچه و همچنین بارش کم برف و باران در سال‌های اخیر از جمله عواملی است که دریاچه ارومیه را به یک شوره زار تبدیل کرده است و چیزی به پایان آن نمانده است.»

به اعتقاد حاجی مرادی، سهم عوامل طبیعی در خشک شدن دریاچه ارومیه 31 درصد است که شامل کاهش 18 درصدی بارش و افزایش 5/1 درجه ای دما در دو دهه اخیر نسبت به دوره بلند مدت است اما سهم عوامل انسانی از هر دو این موارد بیشتراست.