مهران موسوی خوانساری: دو روز بعد از تجمع هزاران اصفهانی در کنار پل خواجو که همسو با کشاورزان این خطه، فریاد «آب خواهی» سر دادند، حالا روزنامه های کشور به دور از هیجان زدگی روز اول، به تحلیل آنچه در شهر اصفهان گذشت و می گذرد می پردازند.

شنبه تقریباً تمام روزنامه های سراسری گزارش هایی از تجمع اصفهانی ها را با تیترها و تصاویر مردم پسند در صفحات اول خود پوشش دادند اما آنچه در شماره های دیروز (یکشنبه) مطبوعات مشاهده شد، نگاه تحلیلی تر به موضوع آب اصفهان بود.

البته روزنامه هایی مانند «شهروند» یا «آرمان ملی» هم بودند که چون روز شنبه به پوشش تجمع جمعه اصفهان نرسیدند، دیروز را به این منظور انتخاب کردند اما همین ها هم تلاش کردند به دور از هیجانات معمول، از نگاه تحلیلی تری برای آنچه گذشت بهره بگیرند.

در این میان «اطلاعات» هم که همواره با اتخاذ راهبرد «خنثی بودن بهتر از هر کار دیگری در جهان است!» در سایه حرکت می کند، نکند عرقی از صورتش بر زمین چکیده شود(!) این بار یادداشتی درباره جمعه اصفهان منتشر کرد که محتوای کل آن در ورودی اش به چشم می خورد: «این داستان را شنیده‌اید که طراری در حال سرقت مغازه‌ای بود و داشت قفل در را باز می‌کرد. فردی به او گفت چه می‌کنی؟ گفت دارم ساز می‌زنم. پرسید: پس چرا صدای سازت نمی‌آید؟ گفت این ساز از آن سازهایی است که صدایش فردا در می‌آید…»

*اطلاعات

یک دید واقع نگر، نتیجه سرمقاله روزنامه «اطلاعات» در شماره دیروز آن است. این روزنامه که ترجیح داد در شماره روز شنبه خودش نشانه ای از تجمع روز جمعه اصفهان را به صفحه نخست خود نیاورد، دیروز در مهمترین یادداشتش در صفحه دوم، مشکل بی آبی اصفهان را نه حاصل «امروز و دیروز» که به خیلی قبل تر مرتبط دانست: «باید آبی باشد تا آن را روانه کرد و اینکه حالا آبی نیست، محصول امروز و دیروز نیست. محصول بی‌تدبیری‌هایی است که درگذشته کاشته و حال در حال دروی آن هستیم. چهار استان کشور و مردمان این استان‌ها که همگی اهالی همین سرزمین و هموطن ما هستند از این چشمه حیات متأثرند. اگر همین صد و اندی میلیون مترمکعب آب پشت سد رها سازی شود (که ده درصد ظرفیت سد و در مرحله بحران است) آب آشامیدنی چند استان دیگر و حتی خود اصفهان به مخاطره می‌افتد و لذا دولت و وزیر نیرو مانده‌اند که برای اجابت خواسته و مطالبه بحق این عزیزان چه می‌توان کرد؟ حال اما حداقل در کوتاه زمان کار زیادی نمی‌توان صورت داد جز آنکه از این پس حداقل با سرمایه‌های ذیقیمت آب و خاک کشور مهربانی کنیم.»

*آرمان ملی

تمجید روزنامه «آرمان ملی» از آرامش مردم اصفهان در تجمع روز جمعه آنها یک طرف، نکته مهم و شاید اغراق شده در گزارش این روزنامه اصلاح طلب، اشاره به اصطلاح «جنگ آب» است که به نظر، خرج کردن بیش از حد ظرفیت واژه ها برای یک پدیده (کم آبی) به جهت برجسته کردن پدیده دیگری(اعتراض بدون خشونت) است. این روزنامه نوشته:«در شرایطی که کارشناسان از بروز جنگ آب در استان‌های نظیر اصفهان ابراز نگرانی می‌کردند، اما هزاران نفر از مردم متمدن این استان در روز جمعه به اعتراض مدنی برای خشکی این رودخانه دست به تجمع زدند. این اتفاق در شرایطی مهم و قابل تقدیر بود که مردم بدون خشونت و اعتراض و نهایت مدنیت به اعتراض به خشکسالی پرداختند و فیلم‌ها و عکس‌های آن در رسانه‌های جهان بازتاب فراوانی داشت.»

یک کنشگر محیط زیستی هم به «آرمان ملی» گفته است: «این فکر غلطی است که حالا که مردم اصفهان یا چهارمحال بختیاری، اعتراض می‌کنند و ما دیگر نمی‌توانیم از سرشاخه‌های کارون آب بیاوریم از خلیج فارس و دریای عمان، با آب شیرین‌ کن‌ها، آب برسانیم! نه تنها اصفهان، بلکه یزد، اردکان، خوزستان و... دیگر ظرفیت خطای راهبرداری را ندارند.»

*شهروند

روزنامه هلال احمر که معمولاً نقش پررنگی در انعکاس گزارش های اجتماعی دارد، تیتر صفحه اول شماره روز یکشنبه خودش را به «بررسی جامعه‌شناختی تجمع گسترده مردم اصفهان با هدف احیای زاینده رود، رفع مشکلات آلودگی و فرونشست زمین» اختصاص داد و ضمن این که تجمع روز جمعه در اصفهان را « بزرگ‌ترین تجمع محیط‌زیستی در تاریخ معاصر ایران» لقب داد، از قول یک جامعه شناس نوشت: «باید از صدای اعتراض مردم در موقعیت‌های مختلف درس گرفت. الان هم یکسری دستورات ضرب‌الاجلی داده شده و به‌دنبالش اقداماتی صورت می‌گیرد، اما نکته مهم باز هم پیامدسنجی است که اگر انجام نشود، فرداها دوباره این نوع مطالبه‌گری و پیامدها را خواهیم داشت.» او در تحلیل جامعه‌شناسی تجمع مردم اصفهان به روزنامه «شهروند» می‌گوید: «می‌توان از این تجمع یک درس خوب گرفت؛ هم مردم و هم مسئولین می‌توانند از گردهمایی اعتراضی بزرگ مردم اصفهان درس بگیرند. اجازه بدهیم که جنبش‌های اجتماعی و گفت‌وگوهای اجتماعی ادامه پیدا کند؛ آن هم بدون وارد شدن متغیرهای درگیری و خشونت‌زا.»

*همشهری

درمیان روزنامه های دیروز، روزنامه شهرداری تهران تقریباً تمام صفحه دوم خودش را به پیگیری درخواست آبی مردم اصفهان اختصاص داد. همشهری در این صفحه دو گفتگو با نماینده های نطنز و خمینی شهر ترتیب داد و یادداشت امیرحسین بانکی‌پورفرد، نماینده شهر اصفهان در مجلس را نیز منتشر کرد.

محمدتقی نقدعلی، نماینده مردم خمینی شهر، رخداد روز جمعه را «یک رکورد تاریخی در بیان مطالبات آرام اجتماعی» لقب داد و رحمت اله فیروزی نماینده نطنز آن را «نمودی از مطالبه‌گری صحیح و قانونمدارانه» دانست.

اما بانکی پور در یادداشتش آورده است: «مردمی که روز جمعه گذشته در بستر خشک زاینده‌رود تجمع کردند، کشاورزان زحمتکش، خانواده‌ها، فرهیختگان، خانواده شهدا و درمجموع مردم دغدغه‌مندی بودند که احساس می‌کردند حرف‌شان شنیده نمی‌شود و در حق آنان جفا می‌شود و صدایشان به‌جایی نمی‌رسد؛ کم‌توجهی‌های گذشته نیز سبب شده بود مردم از تحقق مطالبات بحق خویش ناامید شوند، اما اکنون دولت به‌خوبی به میدان آمده‌ و امیدها به رفع مشکلات زیاد شده‌است؛ بنابراین امیدواریم اکنون که مردم نسبت به چاره‌اندیشی مؤثر برای برطرف‌کردن مشکلات‌شان امیدوار شده‌اند، مسئولان مربوطه نیز با تدوین طرح‌ها و برنامه‌های مدون و راهبردی، گام‌های مؤثری برای پاسخ به مطالبات مردم استان اصفهان بردارند.»

*فرهیختگان

ارگان رسمی دانشگاه آزاد، دیگر روزنامه دیروز بود که یک صفحه کامل را به وضعیت آبی اصفهان اختصاص داد. «فرهیختگان» روز شنبه هم پوشش یک صفحه ای از آنچه جمعه در کنار پل خواجو گذشت به نظر مخاطبانش رساند و در گزارش تحلیلی روز یکشنبه خود، نگاهی انداخت به «ریشه های بحران آب در اصفهان» و یک به یک به آنها پرداخت.

به نوشته این روزنامه، رتبه سوم در تعداد جمعیت، رتبه 25 در بارندگی، رتبه اول جذب سرمایه‌گذاری در صنعت، رتبه اول مصرف انرژی، رتبه سوم استقرار واحدهای فولادی و معدنی، رتبه دوم دریافت مجوزهای صنعتی از سال 1330، رتبه دوم استقرار صنایع سنگین، رتبه اول خوشه‌های صنعتی و رتبه ششم در کشاورزی اصفهان در حالی که از استان های کم بارش است همگی از عواملی هستند که می تواند در بحرانی شدن وضعیت آب در این استان نقش داشته باشند.

در گزارش دیروز روزنامه «فرهیختگان» یک نکته فرعی هم به چشم می خورد که در نوع خودش جالب است. در این گزارش، تعداد شرکت کنندگان در تجمع روز جمعه «میلیونی» خوانده شده در حالی که روزنامه و«طن امروز» در گزارشی که شنبه منتشر کرد، تعداد تجع کنندگان را 20 هزار نفر تخمین زد که به نظر واقعی تر از تخمی «فرهیختگان» است.

*ایران

روزنامه دولت در شماره دیروزش، دیدگاه های سارا احمدی، رئیس گروه سیاست اجتماعی آب و انرژی وزارت نیرو را در قالب یک یادداشت در صفحه اول خود منعکس کرد.

این مسئوول بلند پایه آبی کشور معتقد است باید به سئوالات زیادی درباره «مناقشه» بر سر وضعیت زاینده رود پاسخ داد تا به راه حل جامعی دست پیدا کرد. سارا احمدی می نویسد: «تاکنون فرافکنی مشکلات موجود این حوزه و تهییج اذهان عمومی، مشارکت برای مدیریت بهینه منابع آب موجود در این آبریز را دشوار کرده است. علاوه براین، تحقق کامل مصوبات شورای عالی آب و اهداف و برنامه‌های مدیریت و کنترل مصارف حوضه زاینده‌رود به‌دلیل برخی ملاحظات سیاسی و اجتماعی، به تأخیر افتاده و بهینه‌سازی الگوی مصرف بویژه در بخش کشاورزی، ساماندهی برداشت‌های آب حوضه و نیز بارگذاری جدید بر منابع آب حوضه تحقق نیافته است. برای حل و فصل مشکلات، همدلی و همراهی مؤثر در میان گروداران اولیه در حوضه زاینده‌رود (نمایندگان مجلس، استانداری، نیروهای نظامی برقرار کننده امنیت، دستگاه‌های قضایی، دستگاه‌های متولی آب، وزارت صمت، وزارت جهاد کشاورزی، صنایع آب‌بر، کشاورزان، سمن‌ها و رسانه‌ها) با در نظر گرفتن منافع جمعی لازم است.»

*اعتماد

یکی از پنج یادداشت منتشر شده در شماره دیروز روزنامه اعتماد به عنوان روزنامه شاخص جریان اصلاح طلبی کشور نیز به موضوع تجمع روز جمعه اصفهان اختصاص داشت. نگاه نویسنده در این یادداشت اما نه صرفاً بحث آب که حول و حوش به رسمیت شناخته شده حق اعتراض می چرخید تا نشان دهد دغدغه یکی از دو جریان سیاسی کشور بیشتر پیرامون چه مواردی است:

«اعتراض قانونمند، نجيبانه و خشونت‌گريز كشاورزان و مردم فهيم اصفهان كه با پخش صورت ملي كشورمان نيز همراه بود، وقتي با تغيير رويكرد رسانه ملي در پوشش مناسب اين رويداد به دور از سانسور و تحريف همراه شد، مجال هرگونه سوءاستفاده از يك مطالبه بحق مردمي را از جريانات خارجي و برخي افراطيون داخلي گرفت. ضمن اينكه رفتار صدا و سيما به عنوان نماينده حاكميت نيز اين پيام را به جامعه منتقل كرد كه نگاه امنيتي به هرگونه اعتراض و تجمع در كشور در حال اصلاح و مديريت شدن است كه تداوم آن مي‌تواند اميدوار‌كننده و باعث كاهش شكاف ميان مردم و نظام شود و چه بسا اعتراضات 28 آبان مردم اصفهان را از اين منظر بتوان نقطه عطفي در مطالبه‌گري مردم و مواجهه حاكميت با آن دانست.»

*شرق

روزنامه «شرق»، دیگر نشریه مهمی که جریان اصلاح طلبی را نمایندگی می کند هم مانند اعتماد، تجمع روز جمعه در اصفهان را از دریچه سیاست بررسی کرده است. «شرق» در پس زمینه این تجمع، کارکرد احزاب را مورد توجه قرار داده و نوشته است: «موضوعات به‌ظاهر غیرسیاسی اساسا سیاسی‌اند و احزاب می‌توانند به ساخت و تولید قدرت از درون همین مسائل به‌ظاهر غیرسیاسی بپردازند. از این منظر، اینک، اصفهان نمادی از "آب سیاسی"، کژکارکردی دستگاه‌های اداری و البته ناکارآمدی احزابی است که رویکردهای غیر‌سیاستی دارند. از این پس و با گسترش بحران‌های زیست‌محیطی در جهان هر حکومتی نیاز به احزاب زیست‌محیطی دارد. البته نمی‌گویم راه‌حل مسئله آب فقط تأسیس حزب است و همین فردا "حزب آب اصفهان" یا "حزب آب چهارمحال" یا "حزب آب خوزستان" تأسیس شود...‌ بلکه می‌خواهم بگویم حزب، نوع مواجهه مردم را با این معضل خردمندانه می‌کند.»

*رسالت

قدیمی ترین روزنامه اصولگرایان هم در شماره دیروز خود گزارش مفصلی از تجمع روز جمعه مردم و کشاورزان اصفهانی ارائه داد. در گزارش این روزنامه ذیل «آب رفته به رودخانه بر می گردد؟» ضمن آتگه گفتگوهایی با چند مطلع حوزه محیط زیست انجام شده، آمده است: دستکاری در نظام طبیعی رودخانه و طرح‌ریزی‌های غلط و تخصیص آب به مناطقی که جزء حوضه آبریز زاینده‌رود نیست و یا تخصیص‌های غیرقانونی، وضعیت پریشان کنونی را رقم‌زده و اگر مطالبات شنیده نمی‌شد و خبری از وعده‌هایی امیدوارکننده دولت نبود، کشاورزان و مردم اصفهان که جانشان به لب رسیده، سراسر وجودشان را یأس و دلسردی فرامی‌گرفت. اما فراموش نکنیم مانایی امید مردم، تابع برچیدن عواملی است که در مسیر طبیعی رودخانه، هرج‌ومرج و خلل ایجاد کرده است.»

***

جمعه روز مهمی در تاریخ دوستداران محیط زیست ایران بود. شنبه و یکشنبه هم روزهای مهمی برای مطبوعات ایران بود.

خبر تجمع چند هزار نفری اصفهانی ها از همان ساعات آغازینش همچون طوفانی فضای مجازی را درنوردید و تا روز شنبه کسی نبود که از آن مطلع نشده باشد. اما مطبوعات کشور فارغ از این که کارکرد سابق خودشان را در این رقابت از دست داده اند، باز هم پا پس نکشیدند و طی دو روز شنبه و یکشنبه، با تیترها، عکس ها، گزارش ها و تحلیل های خود، مخاطبانشان را نا امید نکردند.

بگذرید از آن یکی دو روزنامه که نخواستند یا نتوانستند در این باره قدم موثری بردارند؛ روزهای شنبه و یکشنبه ای که گذشت نشان داد کاغذهای مکتوب هنوز هم در عالم رسانه از جایگاه موثری برخوردارند و می توانند در قبال پدیده های رخ داده، قدرتمند تر از فضای مجازی وارد کارزار شوند، اگر خودشان بخواهند.